Yule.Jaarfeest.nu Yule.Jaarfeest.nu

Jul in Scandinavië


Het Zweedse woord voor kerst is tot op de dag van vandaag "Jul".
Op Julavond wordt in Zweden lekker gegeten en 's avonds laat legt de Jultomte cadeaus onder de kerstboom. Rond de kerstdagen hangt men voedsel in de kerstboom en voor de schoorsteen, vaak in een sok.
De Jultomte, of Julnisse, is een kerstkabouter of kerstelf, die in vroegere tijden werd gezien als de ziel van de eerste bewoner van de boerderij.
De Tomte of Nisse bewoonde de grafheuvels rond de boerderij. Het was belangrijk om de Tomte goed te behandelen, want dan kon men beloond worden met bijvoorbeeld een goede oogst.
Als de Tomte niet goed werd behandeld, vertrok het wezen.

Voorouderverering

Het gebruik om voedsel aan de Tomte of Nisse te geven kan gezien worden als een overblijfsel van voorouderverering. Nog steeds steekt men in Zweden rond midwinter kaarsen aan op kerkhoven ter herinnering aan de doden.

Dit gebruik was niet alleen in Zweden bekend, maar was in heel Europa traditie. In verschillende westerse landen gaf men de natuurwezens gedurende het hele jaar melk en koekjes. Zo zouden deze natuurwezens de mensen gunstig gezind blijven en hen helpen.

Van Kabouter naar Kerstkabouter

Oorspronkelijk was het de Julbock (Yulebok of geit) die op kerstavond langs de deuren ging, aanklopte en cadeau´s achterliet.
Rond 1840 werd de boerderij Nisse in Denemarken de brenger van cadeau´s rond de kerst en werd toen "Julnisse" genoemd.
In 1881 verscheen in het Zweedse tijdschrift Ny Illustrerad Tidning het gedicht "Tomten" van Viktor Rydberg. In dit gedicht is de Tomte alleen en wakker in de koude kerstavond, peinzende over de mysteries van leven en dood.
Dit gedicht was geïllustreerd door Jenny Nyström met een schilderij van dit Zweedse mythische karakter welke ze had afgebeeld als een wit bebaarde, met rode muts uitgedoste, vriendelijke figuur.
Deze illustratie deed voor de Juletomte hetzelfde als de coca-cola reclame voor de Kerstman, deze Juletomte van Jenny Nyström werdt sindsdien met Jule geassocieëerd. Kort daarna, mede onder invloed van de opkomende Vader Kerst tradities en de nieuwe Deense traditie, begon deze variant op de tomte/nisse onder de naam "Jultomte" in Zweden en "Julenisse" in Noorwegen, met de Kerst cadeaus te geven in Zweden en Noorwegen in plaats van de traditionele Julbock.
Vaak brengt de Jultomte de cadeau´s in een slee getrokken door Yulebokken.
Deze slee getrokken door bokken kan echter niet vliegen...

De boerderij kabouter had van oudsher al iets van goede mensen belonen en mensen die slecht waren niet helpen, of daar vertrekken.
Dit veranderde niet bij de Kerstkabouter, ook die gaf cadeau's aan de goede mensen en de stoute, slechte mensen kregen niets...

De Yulebok

De Yulebok gaat terug tot voor-Christelijke tijden en houdt mogelijk verband met de verering van de God Thor, die door de lucht reed in een strijdwagen getrokken door twee geiten: Tandgniostr en Tandgrisnir.
Het laatste schoof graan van de oogsttijd had magische kwaliteiten, hierin huisde de levensgeest van de laatste oogst en deze schoof graan werdt bewaard voor de Yulefestiviteiten en werdt o.a. Julbocken (Yulebok of geit) genoemd.
Deze Yulebok was een onzichtbare levenskracht die rond het Yulefeest verscheen om te zien of alle voorbereidingen goed verliepen.
Ook werden er figuren van stro en hout gemaakt in de vorm van een bok en Yulebok genoemd. In het oude Scandinavië werdt dan zonder dat de buren dit wisten een Yulebok in hun huis achtergelaten en wanneer ze dit dan ontdekten moesten ze deze dezelfde dag nog verwijderen.
Gedurende de 19de eeuw werdt de Yulebok de brenger van cadeau's, waarbij één van de familieleden zich verklede als Yulebok. De Yulebok is heden nog steeds populair als decoratie in de kerstboom en sinds 1960 maakt men ook ernorme Yulebokken zoals op de foto rechts.
Tegen het einde van de 19de eeuw werdt de Jultomte zoals hierboven beschreven populair. De traditie van het verkleden als Julbocken werdt steeds minder nu de Jultomte de brenger van cadeau´s was geworden.

Tegenwoordig brengt dus de Jultomte of Julnisse samen met de Julbocken in Scandinavië cadeau´s rond het Yulefeest. Deze Jultomte kan klein als een kabouter zijn of zo groot als... een Kerstman.

De Joulupukki in Finland

In Finland heet de Kerstman nog steeds Joulupukki, wat Yulebok betekend. In sommige delen van Finland bestaat nog steeds het gebruik dat een persoon zich als een bok verkleed en langskomt in ruil voor kliekjes die zijn overgebleven na de kerstmaaltijd.
Vandaag de dag lijkt de Joulupukki erg op de Amerikaanse versie van de Kerstman. Toch zijn er enkele verschillen: Joulupukki's werkplaats bevindt zich niet op de Noordpool of in Groenland, maar op de berg Korvatunturi in Fins Lapland.
Dit gebied heeft een eigen postcode gekregen en de brieven worden bezorgd bij het Kerstmandorp in Rovaniemi.
Ook kruipt de Joulupukki niet door de schoorsteen maar klopt hij op kerstavond op de voordeur, waarbij hij vraagt: "Zijn er hier brave kinderen?"
Hij draagt meestal warme rode kleren, gebruikt een wandelstok en verplaatst zich in een slee die door rendieren wordt getrokken, doch deze kan niet vliegen.
Joulupukki heeft een vrouw, Joulumuori ("Kerstvrouwtje", "Kerst-omaatje"), waarover echter weinig bekend is.
De Joulupukki is verbonden met Odin en zou een rode leren broek en met bont afgezette leren jas dragen. Tijdens midwinter was Odin bekend onder de naam Jólnir (yule figuur) en Langbarôr (langbaard), Odin leidde dan de Wilde Jacht vergezeld door Thor in zijn vliegende wagen getrokken door geitebokken.

Hierover is meer te lezen in: Odin´s Yuletide


Martin Roek








YouTube - Julbock in Zweden







Een Tomte in het midden
en rechts een Julbock






Julbock in Zweden
(zie: Wikipedia)





Father Christmas
op ´n Yulebok